Mediada yayınlananlar və tarixin şişirdilmiş hissəsi münqaişə tərəfinin hər iki tərəfinin fikirlərini zəhərləməyə qadirdir.


·On illərdir ki, davam edən münaqişədən sonra nəhayət ki, sülh müqaviləsi bağlandı. Uzun illər davam edən nifaqdan sonra sülh yaradılsa da insanlar buna öyrəncəli deyillər. Sülhün əldə edilməsinə baxmayaraq insanların hələ də bir birlərinə qarşı qarşılıqlı inamı bərpa etməyə, güclü əməkdaşlıq bağlarını yenidən qurmağa ehtiyacı var. Səbəbi isə düşmən obrazının şüurlarda hələ də qalmasıdır. Problemlerin köklü şəkildə həlli üçün düşmən obrazının dağıdılması lazımdır. Bunun asan olmadığını bilirəm, hələ də bu vəziyyətə alışa bilməyənlər var. Halbuki bir- birlərinə inanmaq üçün, birlikdə yaşaya bilmək üçün bəzi xatirələri unutmalıdırlar.

Vəziyyətin niyə bu həddə gəldiyini nəzərdən keçirək. Düşmən obrazının yaranma tarixinə baxaq, XIX-cı əsrin sonlarından başlayaraq Osmanlı imperiyasında baş verən hadisələr və XX-cı əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyasının yaponlara müharibəni uduzmasından sonra fikirləri bu məğlubiyyətdən yayındırmaq üçün imperiya daxilindəki xalqlar arasında nifaq salması, bölgəmizdə yüz illərdir ki, sülh içində yaşayan müsəlman və xristian xalqlar arasında ədavət toxumları səpdi. Erməni və azərbaycanlıların 70 il bir yerdə yaşadıqları Sovet imperiyası dağılanda da bu iki qonşu xalqlar arasında müharibə ilə nəticələnən konfilikt başladı. XX əsrin əvvəlindəki ədavət unudulmamış və problemlər həllini tapmamışdı. Bütün bunlar iki qonşu ölkə arasında Dağlıq Qarabağın müqəddəratı ilə əlaqədar başlamış münaqişəyə çevrildi. Azərbaycan tərəfində bu konflikt ilk vaxtlar məhz əsrin əvvəlindəki kimi erməni-müsəlman davası adlanırdı. Sonradan daha dəqiq termin tapılaraq Azərbaycan-Ermənistan: Dağlıq Qarabağ münaqişəsi adlandı və bu münaqişə 20-ci əsrin sonlarında dünyanın ən ağır müharibələrindən biri kimi tarixə iz saldı.

Bu konfiliktlərin ağrı-acılı izlərini silmək çətin olsa da nəsillərin davamlı sülh şəraitində yaşaması üçün düşmən obrazının kökündən qazınılması gərəkdir. Sülh əldə edildikdən sonra daha çox birgə yaşamı təmin etmək üçün paralel olaraq bir neçə müstəvidə işlər aparılmağa başladı.

İlk növbədə hər iki tərəfdə istənilən miliyyətçi, faşist, ksinafob təbliğatlara qarşı layihələr başladı. Buna ilk olaraq məktəblərdən başlanıldı. Belə ki, müharibə zamanı məktəblərdə hər rayonun işğal günləri yad edilirdi, şagirdlərdən rayonların işğal tarixlərini əzbər bilmək tələb olunurdu. Hər iki tərəf uşaqlıqdan məktəblilərə qarşı tərəfi düşmən obrazı kimi çatdırırdı. Sülhdən sonrakı zamanda isə məktəblərdəki bu sistem dəyişdirildi, artıq tarix kitabları yenidən nəzərdən keçirilir. Düşmən obrazı kimi məsələlərin qabardılmamasında diqqət edilir, tarixə daha çox obyektiv-elmi tərəfdən yanaşılmaqla keçmişdə olan hissələr qabardılmır.

Digər dəyişdirilməkdə olan sahələrdən biri də mətbuat və informasiya vasitələridir. Mətbuatda qızışdırıcı mövqedən çıxış edilməməsinə diqqət olunur. Məsələyə mülkiyyətçi mövqedən deyil, daha peşəkar yanaşılır. Məsələn: Deyək ki, müharibə vaxtı erməni idmançı ilə azərbaycanlı idmançı hansısa bir ölkədə yarış zamanı qarşı-qarşıya gəldikləri zaman əgər azərbaycanlı idmançı erməni idmançıya qalib gəlirdisə, bu zaman bu məlumat idman üzərindən öz səmtini dəyişirdi və “elə tarix boyu biz erməniləri döymüşük” kimi jurnalistlər tərəfindən şərhlər verilərək çatdırılırdı. Bu cür təbliğatlar cəmiyyətdə, xüsusən uşaqarda yanlış fikirlərin formalaşmasına səbəb olur. Sülhdən sonra KİV-lər xüsusi olaraq bu haqqda təlimatlandırılır. Belə ki, KİV –lərdə qarşı tərəf haqqında yazılar yazıldığı zaman peşəkar mövqeydən yanaşmaq şərtdir. Təbii ki, uzun müddət münaqişə şəraitində yaşayan toplumlarda millətçi mövqelərin təsirini bir anda azaltmaq mümkün olmayıb, buna görə də özəl tv-lərdə və ya mediya vasitələrində millətçi düşüncəyə sahib insanların bağlanılmış sülhə qarşı etirazçı çıxışlarına rast gəlinir. KİV-lər xüsusilə bu tip çıxışların şişirdilməməsinə çalışmalıdır. Təbii ki, insanların söz azadlıqları nəzərə alınır amma düşmən obrazının silindiyi daha sağlam idealların formalaşması üçün belə çıxışlara qarşı daimi əks arqumentlər hazır olmalıdır.

Heç bir tərəf yenidən qan görmək istəmir. Onsuzda kim istərdi ki, daimi müharibə şəraitində yaşasın?! Kim istər ki daima birlikdə yaşayan bu iki xalq gəncləri bir-birlərinə nifrət bəsləsinlər?!

Müharibədən əvvəl hər iki xalq nümayəndələri bir-biri ilə ailə qururdular. Amma müharibə zamanı əlaqələr elə dəyişdi ki, bir-birlərinə olan sevgi də azaldı. Ona görə sülh bağlandıqdan sonra gənclər ətrafdan ola biləcək tənqidlərdən, tarixdəki xatirələrdən, qurula biləcək ailələr yenidən ayrı düşmə təhlükəsindən qorxa bilərlər. Bu qorxuların məhv etmək üçün əvvəllər birlikdə qurulan ailələr misal gətirilir. Sülhdən sonra valideynləri erməni və azərbaycanlı olanların isə sevinmə səbəbi var. Çünki artıq ailələri rahatlıqla birləşir və onlar öz ölkələrinə getməkdə, istədiyi yerdə yaşamaqda sərbəstdirlər. Erməni və azərbaycanlı valideyinləri olanlar valideynlərinin ölkələrinə rahatlıqla səfər edir. Bu əlaqələrin qurulması da hər iki tərəfin gənclərinin heç nədən qorxmadan bir-birinin sevməsinə səbəb olur.

Müharibədən sonra adını dəyişən erməni qonşumuz rahatca erməni olduğunu dilə gətirir, atası erməni olanların şəxsiyyət vəsiqələrində ata adı yerinə analarının atalarının adlarını yazmağa ehtiyac qalmayıb.

Bundan başqa müxtəlif sahələri əhatə edən ortaq layihələr həyata keçirilir. Bura daha çox sosial və mədəni layihələr daxildir. Müharibə və onun yaratığı çətinliklər, hər iki xalqın birlikdə yaşaması ilə əlaqədar bədii əsrlər yazılır. Ədəbiyyat sahəsində yeni mövzulara yer açılıq. Xüsusilə gənc yazarlar əsərlərində sülh və onun gözəllikləri ilə bağlı yeni motivlərə yer verir. Təbii ki, belə əsərlər müharibə dövründə də yazılırdı. Bunlardan ən təsirlisi Seymur Baycanın “Quqark” əsəridir ki, tərəflər arasında vaxtı ilə mövcud olmuş münasibətləri, səmimi əlaqələri bizlərə çatdırmışdı. Bundan sonra da bu tipli əsərlər yazılsa cəmiyyətlər bir birlərinə daha çox yaxınlaşacaq. Mədəni hadisələrin insanları yaxınlaşdırdığını nəzərə alaraq hər iki tərəfin məşhur yazarlarının kitabları tərcümə edilir, hər iki tərəfin görkəmli şəxslərinin müsahibələrini tv-lərdə verilir, iki tərəfli konsertlər təşkil edilir və tv-lərdə geniş nümayiş olunur.

Bütün bunlarla birlikdə iqtisadi əlaqələrin qurulması şərtdir. Özlərinə görə ticari ənənələrə sahib olan bu iki xalq sülhün və düşmən obrazının dağıdılması, iqtisadi rentabelli (sərfəli) olmasını anlamalıdır. Bunun üçün müəyyən həvəsləndirici layihələr keçirilir. Ona görə müştərək layihələrə vergi və s. baxımından güzəştlər edilməyə başlayıb. Dağlıq Qarabağ həm coğrafi mövqeyi, həm də turizm baxımından regionun ən maraqlı sahəsinə çevrilib. İş adamları regionda maraqlarını birləşdirir. Şuşada açılmış Xarı Bülbül restoranında əgər erməni və azərbaycanlı birlikdə yemək yediyi zaman onların hesabına restoran rəhbərliyi tərəfindən 50% endirim verilir. Bu layihə daha çox tələbə və gənclərin diqqətini çəkir. Bu minvalla isə həm də yeni dostluqlara qapı açılır. Qarabağın coğrafi mövqeyi kənd təsərrüfatı üçün çox uğurludur. Hər iki ölkənin qarşılıqlı həyata keçirdiyi layihələr nəticəsində ərazidə kənd təsərrüfatının inkişafı qaçınılmazdır. Əhəmiyyətli yaylaq əraziləri heyvandarlığın inkişafında böyük rol oynayır.

Ortaq süd və süd məhsulları kombinatının yaradılması yerli sakinlərin də məşğulluq səviyyəsini də qaldırmaqdadır.. Təhsilin inkişafı gələcəyin inkişafıdır. Qarabağda Bakı və Yeravan universitetlərinin filialları açılmağa başlayıb.

Və nəhayət, indiyə qədər xalqlar arasında yaranmış müxtəlif anlayış və dəyərlər təftiş olunaraq yenidən mənalandırılır. Məsələn: konfilikt zamanı indiyə qədər getmiş qurbanlara qisasa çağıran simvollar kimi baxılmır. Bu qurbanlar buraxılmış səhvlərin nəticələridir və onların “bir daha bu səhvləri buraxmamaq” fikrinin simvoluna çevrilməsi üçün çalışılır.·


Səadət Abdullazadə yazır


Səadət, 24, Bakı Dövlət Universitetində Sosial İş üzrə bakalavr təhsili alır və üç ildə çox müddətdə sosial işlə məşğuldur.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *